Warto zaprezentować referat inaugurujący uroczystości 115-lecia Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa, wygłoszony przez prezesa Bogusława Gałęzowskiego.

Pierwsza informacja o powoływaniu Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa ukazała się w dzienniku „Ziemia Lubelska” z dnia 21 grudnia 1908 roku. Autorem anonsu prasowego był adwokat Wacław Łypacewicz. Informacja ta wzbudziła zainteresowanie czytelników, ponieważ była to jedna z pierwszych inicjatyw tworzenia się stowarzyszeń na terenie zaboru rosyjskiego. 

Założycielami Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa byli wakacyjni i stali mieszkańcy Nałęczowa:

• Wacław Łypacewicz - prawnik
• Karol Benni -l ekarz
• Marian Jakowski - lekarz
• Ludwik Kurcjusz - inżynier
• Wacław Lasocki - lekarz
• Adam Nagórski - inżynier
• Edmund Raciborski - właściciel zakładu krawieckiego w Warszawie.

Wymieniona grupa inicjatywna przedłożyła do rejestru stowarzyszeń i związków lubelskiej Guberni ramowy statut stowarzyszenia oraz dokumenty z policji stwierdzające „prawomyślność polityczną (wobec władzy caratu) i moralną członków założycieli". Po złożeniu wymaganych dokumentów, Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa w dniu 6 (18) lipca 1909 roku zapisane zostało w Rejestrze stowarzyszeń i związków guberni Rządu Gubernialnego Lubelskiego pod numerem 52. I tak już 22 sierpnia 1909r odbyło się pierwsze zebranie założycielskie Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa. Przyjęto statut, wyłoniono dwunastoosobowy Zarząd i trzyosobową Komisję Rewizyjną, a 5-go września odbyła się druga tura zebrania założycielskiego. 

Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa w celu usprawnienia działania Towarzystwa powołał 5 wydziałów, którym przewodniczyli wybrani członkowie Towarzystwa. Z czasem zmieniały swoją nazwę, dostosowując się do bieżących potrzeb działalności. Pierwszym prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa został Wacław Łypacewicz.

W okresie od 1909 do 2024 roku funkcję Prezesów Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa pełnili:

• Wacław Łypacewicz - prawnik
•  Zdzisław Kożuchowski - pracownik Zakładu Leczniczego
• Kazimierz Zieliński - prawnik
• Stefan Czarniecki - członek Komisji Zdrojowej
• Józef Konieczny  - farmaceuta
• Zygmunt Chmielewski -pedagog
• Jan Żylski - rzeźbiarz , pedagog
• Zygmunt Pióro - pedagog
• Stefan Żyliński - lekarz
• Antoni Kargol - ksiądz proboszcz miejscowej parafii 
•  Wacław Szczepiński - lekarz
• Wacław Pawłowski - muzyk
• Jan Głowacki - dyrektor PP „Uzdrowisko Nałęczów”
• Wiesław Borowicz - wicedyrektor PP „Uzdrowisko Nałęczów”
• Jarosław Olejnicki - artysta malarz
• Halina Lubomiła Bukowska - filolog
• Jerzy Michał Sołdek - historyk
• Bogusław Robert Gałęzowski - inżynier

Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa działało przez okres od 1909 roku i przetrwało dwie wojny światowe. W powojennej historii po drugiej wojnie światowej władza ustawodawczo – wykonawcza nie mogła pogodzić się z wolą wolnych instytucji takich jak stowarzyszenia i podjęła skuteczną dla niej walkę eliminując tzw. przeciwników ideologicznych. Czyniła to m.in. poprzez ustanawianie praw i przepisów, do których nie było bezpośredniego dostępu jak obecnie np. dzięki internetowi. Nieświadomi działacze Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa nie dokonali spełnienia ustawowych obowiązków i ówczesna władza w pełni wykorzystała swoje prawa i zlikwidowała działalność Towarzystwa oraz przejęła jego majątek. 

Z dniem 1 marca 1960 r. Towarzystwo Przyjaciół Nałęczowa zostało rozwiązane i wykreślone z rejestru stowarzyszeń i związków Powiatowej Rady Narodowej w Puławach, a majątek Towarzystwa został przepisany na rzecz Skarbu Państwa 22 września 1962 r.

Czas mijał, władze się zmieniały, a duch społeczników nie zanikł. Doszły nowe pokolenia, które widziały panujący marazm ideologiczny i podjęły działania zmierzające do przywrócenia działalności Towarzystwa. I tak 8 listopada 1970 w sali balowej Pałacu Małachowskich w Nałęczowie odbyło się I Walne Zebranie odrodzonego po przerwie Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa.

Inicjatywa reaktywowania towarzystwa wyszła od dyrektora PP „Uzdrowiska Nałęczów” Jana Głowackiego i nałęczowskich społeczników – między innymi od Stefana Butryna. Pierwsi prezesi od momentu reaktywacji towarzystwa włożyli ogrom pracy nad odtworzeniem struktur z jednoczesnym dostosowaniem do wciąż trudnych czasów. Byli doświadczonymi działaczami, z troską i uwagą rozszerzali działalność towarzystwa. Według mojej wiedzy i doświadczenia rozkwit działalności towarzystwa nastąpił od chwili objęcia funkcji prezesa przez koleżankę Halinę Bukowską. Tworzone różne kulturalne inicjatywy spopularyzowały Nałęczów i pokazały bardzo duży potencjał społecznikowski nałęczowskiego środowiska i przyjaciół Nałęczowa. Z powodzeniem zaczęto publikować czasopismo Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa - „Głos Nałęczowa”.

Na początku XXI wieku funkcję Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa objął Jerzy Michał Sołdek, który w trudnym okresie utrzymał funkcjonowanie Towarzystwa pomimo braku stałej siedziby. Pod jego kierunkiem prowadzono szeroką działalność o charakterze historyczno – popularyzatorskim. Odbywały się prelekcje, wykłady, wydawano książki, m. in. Osobliwości, zagadki i tajemnice Nałęczowa  jego autorstwa. W 2019 roku zbliżała się 110-a rocznica powstania Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa. Prezes Jerzy Michał Sołdek 4 czerwca 2019 r. złożył rezygnację z funkcji prezesa i członka zarządu.Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa zaproponował  funkcję prezesa Bogusławowi Robertowi Gałęzowskiemu. W miejsce Jerzego Sołdka do Zarządu Towarzystwa został powołany Stanisław Olszewski. 

Przy pełnym poparciu zarządu oraz aktywnych członków towarzystwa udaje się realizować nasze cele i zadania. Współpracujemy z lokalnymi instytucjami kultury, szkołami, stowarzyszeniami, fundacjami, samorządem gminnym. Pozyskaliśmy zaufanie wielu instytucji i firm. Głównym Mecenasem Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa jest producent wody mineralnej „CISOWIANKA”. Poprzez nasze działania udaje się skutecznie pozyskiwać środki na ochronę zabytków, wydawanie „Głosu Nałęczowa”, organizowanie „Nałęczowskich Spotkań z Poezją”, publikowanie Spaceru z Minerwą po Słowach,  emisję filmów w Nałęczowskim Kinie Plenerowym, organizowanie wystaw i plenerów malarskich, udział w „Majówce z Panem Prusem”.Uczestniczymy w corocznych kwestach na rzecz odnowy zabytkowych pomników i uroczystościach patriotycznych. Współorganizowaliśmy Konferencję na okoliczność 60-lecia nadania praw miejskich dla Nałęczowa.

W wyniku dużego wkładu w pracę na rzecz Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa w okresie ostatnich 5 lat najbardziej aktywni członkowie i twórcy kultury na wniosek Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa otrzymali wiele odznaczeń państwowych, resortowych i instytucjonalnych.

Mając na uwadze, że wiele osób oraz instytucji przyczyniło i przyczynia się do rozwoju naszej małej ojczyzny, decyzją Walnego Zgromadzenia Członków Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa ustanowiliśmy odznaczenie „Za zasługi dla Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa”. Powołana została Kapituła odznaczenia pod przewodnictwem Radosława Samoń-Drzewickiego jako Kanclerza.

Jednymi z ostatnich wyróżnień dla Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa są:  

• Nagroda Starosty Puławskiego dla Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury, wręczona 7 listopada 2024 r. podczas XXIV Powiatowego Dnia Kultury,
• Nagroda Główna im. Anatola Omelaniuka  „za najlepsze czasopismo regionalistyczne wydane w 2023 roku dla „Głosu Nałęczowa” (za atrakcyjną formę i popularyzację wiedzy o regionie) przyznana 26 października 2024 r. we Wrocławiu przez Radę Krajową Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych Rzeczpospolitej Polskiej i Dolnośląskie Towarzystwo Regionalne.

Zarząd Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa: K. Wójcik, B. Gałęzowski, M. Mironowicz-Panek, Z. Strzyżyński, R. Wojno, E. Michalska, S. Olszewski, 2025

Osoby odznaczone „Za zasługi dla Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa”: Jerzy M. Sołdek, A. Wziątek, B. Gałat, J. Babinicz-Witucka, H. Bukowska oraz obecny prezes Towarzystwa, B. Gałęzowski i Kanclerz Kapituły Odznaczenia, R. Samoń-Drzewicki, 2025, fot. S. Olszewski

A. Zasada-Wrzesińska, Sekretarz Powiatu Puławskiego i B. Gałęzowski, prezes Towarzystwa Przyjaciół Nałęczowa, 2025, fot. S. Olszewski